آچیقلاما: بو مقاله حکیم تیلیم خان دؤردونجو قورولتایی ۲۹/۰۴/۱۳۸۶ تاریخینده ساوانین مرغئی کندینده اوخوندو.
قایناق: یادنامه حکیم تیلیم خان،حاضیرلایان: مهندس اسدالله امیری، انتشارات نوید اسلام، قم، ۱۳۸۷، صص ۱۱۷-۱۲۰
بو ساعاتدان تاپيلارمي خوش ساعات؟
تيليمخانيـن دييارينـــا گلميشــــم
پاس باسيرديم چــوٍرويوردوم بوجاقدا
قيٌزيل پولون عيارينـــا گلميشمم
گلميشم تيليم تاپيم گؤزوٍمـو سيليــم تاپيم
جهليمه بيليم تاپيـم روحوما چيليــم تاپيـم
ديليمه ديليـم تاپيم قيٌريلميش جيليم تاپيم
جيليم تاپيم گؤروم هاردا کؤکوم وار
هاردان گليب هارا گئدمک ايستيرم
بو توْرپاقدا الي باغلي ديل اوٍچــون
نه چاليشيب نهلر ائتمک ايستيـرم
ايستيرم ائليم قالسيــن ائليملـــه ديليم قالسين
بو قاينار سئليـم قالسين داراقلي تئليــم قالسين
ايل اوٍسته ايليم قالسين کوٍرَييـم بئليم قالسيـن
بئليم قالسين آرخا دوراق بئل- بئله
بئله ائلــه نــه بئـل بـاتـار نه شنه
ساري بوغدا ايچـــه دوْلار نه دوْلار!
قيٌلچيـــقلاري بزک وئـرر کؤوشنه
کؤوشنه ياييل قـارداش اوزاقلي سايـيل قارداش
ياتيبسان آييـل قارداش اوْلما بير چاييل قارداش
ائلينه حاييل قــارداش تيليمه ماييـل قارداش
بير داها دده تيليم خانين يوردونا هابئله اوْنون زييارتينه گلمهييمه گؤره اوٍرَکدن سئوينسم ده آنجاق ايکي گؤروش آراسي بير چوْخ داهي اينسانلاري ايتيرديييميزه گؤره کدرلنيرم.
کئچن گؤروشده، دئمک کئچن دده تيليمخان قورولتاييندا پروفئسور زهتابينين خلجلر حاققيندا اوْنودولماز چيٌخيشي، دوٍکتور کمالينين وار گوٍجو ايله توٍرک خالقلارينين پارلاق اوْلدوزو حکيم تيليمخاني چاليشيب تانيتديرماسي، پروفئسور محمدزاده و پروفئسور بيگدلي، اوستاد فرزانه و اوستاد منظوري خامنه و بير چوْخ ضياليلاريميزين دَيَرلي چيٌخيشلاري هله ده آغزيمدا داد وئرير.
اوْ قورولتايين اساس قوروجولاري، شهريار دَرنگي و دوکتور کمالي و ساوا ضياليلاري اوْلموشلارسا، آنجاق بوٍتون ايران توٍرکلري و خوٍصوصييله ساواليلار طرفيندن کوٍتلهوي شکيلده ايرهلي سوٍرموشدور.
بو ايش ده يالنيز دده تيليمخانين، خالقين اوٍرَيينده توتدوغو يئردن آسيلي اوْلابيلردي.
او قورولتاي، ماسالي، اوٍستوللو، کولئرلي، الوان چيٌراقلي، سس جيهازلارينا موٍجهّز اوْلان سالونلاردا يوْخ، نار باغيندا داغ اَتَيينده قورولوب و يوٍکسک سوييّهده ايرهلي سوٍرولدو.
دوْغروسو او قورولتاي بؤيوٍک سالونلارا سيغيشمازيدي، چوٍنکي دده تيليمخان اؤزو ده ائله بير مکانلارا سيغيشان بير کيمسه دئييلدير.
او ساوا خلقينين گئنيش اوٍرَکلرينين توٍم چيمنليکلرينده يورد سالميشدي و ايندي ايسه بوٍتون دوٍنيا توٍرکلرينين ياشاديغي يئرلره يوْللانيب يورد سالماق ايستهيير. اوْنا گؤره ده قوْناقلار دده تيليمخانلا و اوْنون يوردداشلاريايله قيٌريلماز ايلگي باغلاماق اوٍچون او ياشايان يوردا، داغا درهيه ائل قوجاغينا گليب و دعوت مکتوبو گتيرميشديلر.
دئمک او قورولتاي حوٍکومت اليايله يوْخ، کؤنوللو خالق اليايله قورولموشدور. هابئله راديو تئلويزيادا سسلنمهدي. اوْنو خالق اؤزو و بوٍتون قوْناقلار ديلدن ديله گزديرديلر و بئلهليکله ده تيليم خان سيياسي سرحدلري آشدي و توٍرک ادبياتينين زنگين سيمالي گؤيونده پارلاق اولدوز کيمي بولوت آلتيندان چيٌخيب دوٍنيادا توٍرک ضيياليلارين ماراغيني اؤزونه قازاندي.
تيليمخان بير داها دوْغولوب ياشاماغا جان آتدي، ياشادي خالقيني ياشاتدي، تيليمخان خالقيني ياشادابيلمزدي اگر خالق اؤز ايگيد بالاسيني بير باخيمدان دا اولو آتاسيني 180 ايل اوٍرَکلرينده، سينهلرينده ياشاتماسايديلار و اوْنون اثرلريني ياد يادداشلاريندا سَرگييه قويوب و زامان سوٍرهسينده، مکان دَييشيکلييي اساسيندا، سينهدن سينهيه کؤچمک ده اوْلماسايدي.
البتّه دده تيليمخان يازيلي ادبياتيميزدا دا سسسيز- سميرسيز ياشاميشدير. او عاشيقلارين سازيندان علاوه، کوٍرسو باشلارينين نوغولو اوْلدوقدان سئواي، پروفئسور زهتابي دئميشکن، قاشقاي خالقينين گؤرکملي شاعيري محزونا درين تأثير بوراخميش و حکيم هيدجينين اثرلرينده ده اوْنون تأثيري گؤرونور.
آنجاق دده تيليمخان دا اؤز نؤوبهسينده ادبياتي اؤز اديب بابالاريندان ايرث آپارميش و بو يوٍکسک موٍوفّقيتي الده ائتمک اوٍچون، توٍرک- آذربايجان ادبياتينين توٍکنمز خزينهلري و بؤيوک سيمالاريندان اؤيرَنميشدير. فيضولي، شاه ايسماييل ختايي، موللا پناه واقيف، خسته قاسيم، توٍرکمان شاعيري مخدوم قولو او سيٌرادان اوْلموشلار. هابئله فارس، عرب، ايران توٍرکجهسي و توٍرکمان توٍرکجهسيني بيلدييينه گؤره او ديللرده باشقا اثرلر اوْخوموش و فايدالانميشدير. آنجاق ان موٍهوم، ان دَيَرلي و ان توٍکنمز خزينه توٍرک ديلينين شيفاهي خالق ادبياتي و اوْنونلا ياناشي عاشيق ادبياتي دده تيليمخانين ياراديجيليغيندا اساس رول اوْيناميشدير.
تيليمخان عاشيق ادبياتينين چئشيدلي قوللاريندا، شئعر يازيب و باجاريقلا اؤز اينجه روحونو، دويغولاريني اوْرتايا قويابيلميشدي. اوٍستهليک عاشيق ادبياتيندا يئني يوْل آچماغا چاليشميش و بو ايشين عؤهدهسيندن باجاريقلا گله بيلميشدير.
آنجاق دده تيليمخانين شئعرلريني ايکي حيصهيه بؤلسک و اوْنون آذربايجان و توٍرک دوٍنياسينين دوْغما وزني هئجاايله يازيلان بير ياندا و عروض وزني و فورماليزم اسيري اوْلدوغو شئعرلري ده باشقا حيصه ائتسک، توٍرک ادبياتيني جيددي تهديد ائدن و اويارسيز عاميللري گوٍره بيلهرک، دده تيليمخانين قودرتين و ضعفيني گؤزلر اؤنونه چکه بيلهجهييک.
توٍرک ادبياتينين دوْغما شئعر فورمالاريندا و وزنلرينده منجه تيليمخان ان آزي دده علسگر کيمي زيروهده دايانابيلميشدي. اوْ, اؤز اينجه روحو و اينسان سئور باخيشيني، اوٍرَک اوخشايان، موسيقيايي شئعرلرينده، آتالار سؤزلريندن گئنيش فايدالانماقلا اوْرتايا قوْيموش، ياشاديغي آنا ديلينده تام ياشاميشدير و هردن ائله ساده سؤزلرله، آنجاق اوستادليقلا روحونون اينجهليکلريني يازيرکي، اينسان حئيران قالير.
لبلرين وئر اميم ناشتا
همي يازدا همي قيشدا
تيليمي گزديردين باشدا
دئمهدين نيشانلا مني
دده تيليمخان شئعرلرينين باشا- باشيندا چئشيدلي شئعر صنعتلريندن، او سيرادان: بنزتمه، ايستيعاره (بيروْووز)، جيناس، تکرير، ضيد سؤزلر، ايهام، لف و نشر، ردالعجز علي صدر، ملمّع و ساييرهده دَيَرلي فايدالانميشدير و خوٍصوصاٌّ بعضيلريني او جوٍملهدن جيناس صنعتيني زيروهيه قالخيزيب و بو ساحهده بيرينجيلردندير.
آنجاق ايکينجي حيصهيه گلنده ايسه منيمسهمهميش عروض وزنيندن فايدالانماقلا يازيلان شئعرلري و هابئله زوْراکيليقلا فورماليزم ايسارتينده قوشدوقلاري، شئعرييت باخيميندان آشاغي درجهدهديرلر. هابئله بو حيصّهده هئجا-عروض ترکيبينده يازيلانلار دا موسيقي باخيميندان کله- کوْپوز ائشيديلير. اؤرنک اوٍچون:
غبغبين، زنخين بنفش جنت
غنچنين خشبي نقش چين چيني
شئعر چتين آنلاملي و سؤزلر موسيقي باخيميندان اوٍرَيه ياتان گؤرونمورلر.
بونلاردان گئچديکده؛ دده تيليمخان بير سيرا موٍوفّق شئعر فورمالاري دا ياراتميشدير کي اوْنلارين بير سيٌراسيندا ديقّته لاييق يئنيليک واردير.
پروفئسور محمد تقي زهتابي قيٌساجا اوْلسا دا تيليمخانين ياراديجيليغينا"تيليمخان حياتي و ياراديجيليغي"کيتابيندا ياناشماسي بيزه دَيَرلي بيلگي وئرير و يقين کي يوْلداشلار اوْنو اوْخويوبلار و هابئله آراشديريجي قلمداشيميز موٍهنديس اسدالله اميرينين ده توْپلاديغي"حکيم تيليم خان ديواني"کيتابيني اوْخويوب يايماغيميز بوينوموزدا وظيفهدير.
سؤزوٍمون سونوندا ساوا خالقينا، مَرَغئي ضيياليلارينا و تيليمخاني بو گوٍنه گتيريب چيٌخارانلارا ساغ اول دئييب و يوْللارينين داواملي اوْلماغيني آرزولاييرام.
28/4/1386- اکبر صالحي(قاداش)